Dolaylı eğitimin mucizevi etkilerini henüz tanımamış olan valideynler veya öğretmenler sürekli çocuklarına ve öğrencilerine, “Bunu yapma, çirkindir” derler.

Welayet News - Peygamberler, evliya ve evsiyanın tamamı dünya ve ahiret saadetine nail olma yönünde halkın doğru eğitilmesini ve eğitimiyle ilgilendikleri insanları kamil insan olmalarına yardımcı olmayı amaçlamışladır; bununla birlikte, ‘eğitim büyük bir hünerdir, eğitmen ise büyük bir usta’ denilebilir.

Dünün gürültülü patırtılı savaş cephesi günümüzde sessiz sedasız bir saldırıya dönüşmüş durumda. Günümüzde çocukların ve çiçeği burnunda gençlerin zaikası (damak tadı), Batının psikolojikleştirilmiş enva-i çeşit programlarını, eğlenceli bilgisayar oyunlarını görmekle birlikte kendisini hissettiren bir değişime uğramıştır ve artık, kolay kolay nasihatın, iyiliği emredip kötülükten sakındırma ve dolayımsız eğitimin kapsamına giren diğer çalışmaların pek bir etkisi olmayacaktır.

Şu anki çağımızda usta eğitmenin dolaylı ve kimi zaman görünmez olan bir eğitime el atması gerekiyor. Eğitimiyle ilgilendiği insanı hassasiyet oluşturmadan ve son derece yumuşak ve sessiz bir şekilde eğitmesi gerekiyor; öyle ki eğittiği insan kimin, ne zaman ve nasıl kendisini eğittiğini farketmemelidir, hatta bunun da ötesinde müterabbinin (eğitilenin) eğitime tabi tutulduğunu bile farketmeyecek şekilde eğitilmesi gerekiyor.

Psikolojik açıdan, zeki insanlar söyledikleri birçok şeyi kinaye ile söyleler ve genellikle daha iyi sonuçlar da alılar. ‘El Kinaye eblağ min’t-tasrih / Dolaylı anlatım direk anlatımdan daha beliğdir’ sözü de dolaylı anlatım ve sözün daha etkili olduğuna işaret eder.

Kuran’a göre gölgede eğitim

Eğitim yöntemleri dolayımsız ya da dolaylı eğitim olmak üzere iki türe ayrılılar; eğitilenlerin özelliklerine, değişik zamansal ve mekansal konumlara göre bazen dolayımsız yöntemin ve bazen de dolaylı yöntemin işlevselliği daha fazladır; bu nedenle, hikmet sahibi Allah Kuran’ı Kerim’de kimi zaman “ya eyyuhellezine amenu”, “ya eyyuhennasu” ve “ya eyyuhelkafirun” gibi sarih ve dolayımsız hitaplarla ve kimi zaman da dolaylı bir yöntemle insanları eğitir; mesala, Hz. İsa (a)’ma,  “Ey Meryem oğlu İsa! Sen mi insanlara, Allah’ı bırakarak beni ve anamı iki ilâh edinin, dedin?” (Maide: 116) diye buyurması dolaylı yönteme örnek verilebilir. Allah bu ayette görünürde Hz. İsa’yı sorguya çekmiş ama aslında dolaylı eğitim yöntemi ile Hıristiyanları tevhidi düşünceye sevketme niyetindedir.

Ehli Beyt’in (a) siresi ve kelamı bakımından gölgede eğitim

Masumların (a) dini öğretileri ve eğitim tarzında dolayımlı eğitim ve öğretim yöntemlerinin kullanılması sıkça göze çarpan bir husustur:

- İmam Hasan ve İmam Hüseyin (a) tarafından yaşlı adama abdestin nasıl alındığının öğretilmesi.

İmam Hasan ve İmam Hüseyin (a) bu yöntemleriyle o yaşlı adamın hürmetini ve onurunu korumanın yanı sıra, onun iki çocuktan abdest almayı öğrenmesi karşındaki direncini aradan kaldırarak, onu mütevazice ve dolaylı olarak ders sınıflarına getirmiş oldular.   

- Emire’l-Mü’minin Ali (a) şöyle buyurmakta: “Sözle eğitmeden önce davranışınızla öğretin” (Nehcü’l-Balağa: 73. Hikmet).

Hazreti Emir, bu rivayette, halkın sözden çok söz sahibinin karakterine ve davranışına dikkat kesildiğini buyurarak toplumun öncülerini uyarıyor. Dolaysıyla, bir eğitmen ya da liderin kendi toplumunu eğitmek için dolayımlı eğitimlere yönelmesi ve sürekli vaaz vermekten, konuşma yapmaktan kaçınması gerekir. Bu ilke, Masum İmamların (a), gerçek Şii ulama ve fukahanın hayatında kamilen meşhuttur.

- Peygamber’in (s.a.a) mescide gitmesi ve ilmi mübahase ile meşkul kişilerin arasında oturması.

Allah Resulü mescide girip ilmi tartışmayla meşkul olanların arasında otutarak ilmin ibadetten daha önemli olduğunu göstermiş oldu. Peygamberin bu eylemi o denli kalıcı ve etkiliydi ki 1400 küsür sene sonra ilim ehli arasında sineden sineye intikal etti ve Müslümanların çeşitli kitaplarında kaydedilmiştir.

- Hz. Ali (a) şöyle buyurmakta: “Güzel iş yapanı öndüllendirerek kötü iş yapanı eğitin”.

En  yaygın ve sıkça kullanılan dolayımsız eğitim yöntemlerinden biri, iyi amel işleyeni teşvik ve kötü amel işleyeni tenbih etmektir; fakat burada Hz. Ali (a) dolaylı eğitim yönüne dikkat çekmete ve kötü iş yapanı doğrudan tenbih etmeye gerek olmadığını, belki iyi iş yapanı teşvik ederek kötü iş yapanı dolaylı ama daha etkili biçimde eğitebileceğimizi buyurmaktadır.

- Yine İmam Ali (a) şöyle buyuruyor: “Resulullah’a ait kılıç kabzasını elime aldım, üzerinde şu üç cümle yazılıyıdı: “Senden ilişkisini kesenle ilişki kur; sana kötülük yapana iyilik yap; doğruyu söyle zararına olsa bile” (Kenzü’l-Ummal) .

Burada Resulullah’ın (s.a.a) eğittiği insanlara terbiyevi kavramlar intikal ettirmek için dolaylı yöntemden yararlandığı gayet açık bir biçimde görülmektedir.

- İmamların (a) yüzüklerine işlemiş yazılar da, yarenlerinden rivayet edildiği üzere, oldukça etkili bir dolaylı eğitme yöntemi olmuş ve Ehli Beyt’in dostlarının ve çevresindeki insanların dikkatini çekmiştir. Mesala, İmam Seccad (a)’mın yüzüğünün üzerinde “İmam Hüseyin’in katillerine lanet olsun” yazısı vardı. O hazret, bu dolaylı yöntemle zülme kaşı durmayı eğittiği insanlara aşılıyordu.

Gölgede eğitimin zarureti ve önemi

1. Aralıksız ve dolayımsız uyarılar, nasihatlar ve seslenişler karşısında eğitilenlerin direnç göstermesi ve serzenişte bulunmaları.

İmam Ali (a) buyuruyor: “Sıkça uyarıp azarlamak inatlaşma ve kindarlığa neden olur” (Biharu’l-Envar, c. 77, s. 214).

2. İktişafın (öğretmek değil), model bulmanın (model vermek değil), hedef bulmanın (hedef vermek değil) ve dolayımlı eğitimsel yöntemlerin muhatap eksenli olmasının zevkli, kalıcı ve cazip oluşu.

Usta mürabbi/eğitmen müterabbisini yani eğitimiyle ilgilendiği insanı amellerin güzelliğini ve çirkinliğini bizzat kendisinin keşfedeceği, kendisi için bizzat kendisinin olgu bulacağı ve kendisi için hedefli, anlamlı bir hayatı kendisinin seçeceği bir istikamete doğru kılavuzlar.

Dolaylı eğitimin mucizevi etkilerini henüz tanımamış olan valideynler veya öğretmenler sürekli çocuklarına ve öğrencilerine, “Bunu yapma, çirkindir”; “Bu yola düşme yanlıştır” derler ya da olgu/örnek vermek hususunda hala oğlunun veya teyze kızının adını zikrederek, “Felan ya da filan kimse gibi ol” derler.

3. Dolayımlı eğitim yöntemlerinin çeşitliliği

Şiir, hikaye, resim, oyun, film, fotograf, büyüklerin biyografileri, hatıra, mizah, bulmaca, türlü oyunlar vs... hepsi dolayımlı eğitim yöntemleridir.

4. Teknoloji ve bilgi çağında sessiz tehacüm ve düşman medyasının dolaylı propaganlarıyla müterabbilerin damak tadının değiştirilmesi.

Düşmanlarımız özellikle görsel ve işitsel medyalarında yıllardır İslami yaşam tarzımızı değiştirmek için karmaşık dolayımlı yöntemlerden yararlanmakta ve muhataplarını kontrollü bir araç gibi uzaktan istedikleri yöne götürmekteler.

Uydu, internet vs. gibi iletişim araçlarını kullanan ve bir iki tuşa basmakla birlikte birkaç saniye zarfında en çeşitli ve en cazip programlara erişebilen gençler, artık eskisi gibi masanın arkasında veya mimberin önünde oturup şafkatli bir müallimin veya nasihatkar bir vaizin öğütlerini ve irşadatını dinlemeye yanaşmıyorlar; işte burada, “gölgede eğitim”in önemi daha fazla belirginleşmektedir.

5. Dolayımsız ve doğrudan eğitme yöntemi, başkalarının araya parazit sokması veya eğitim kaşıtı psikolojik ameliyat yapmak suretiyle eğitmenin çektiği zahmetlerin etkisini azaltması veya tamamen etkisiz kılıp emeklerinin heder olması için ortamı müsaid hale getirir.

Bir baba düşünün ki kaygı içinde danışma odasına gelip şöyle diyor: “Ben daha yeni gençlik dömenine ayak basan oğluma sürekli uyuşturucu ve alkolün zararlarını anlatıyorum ama, bazen uyuşturucu ve içki tüketen dayısı benim söylediklerimi tahrip ediyor, üstelik bir de tiryak ve içkinin faydalarından söz ediyor ve benim oğlum da onun sözlerini teyit edip bana karşı geliyor”.

Benim tavsiyem o babaya şudur: Oğlunuzun dayısının yanında uyuşturucu ve içkinin zararlarından bahsetmenize gerek yok; dolaylı bir yöntemle oğlunuzu bilinçlendirin; örneğin, oğlunuzu madde bağımlısı evsiz parksız insanlar hakkında hazırlanmış belgesel bir filmi izlemeye davet edin, o zaman gölgede eğitimin mucizesini gözlerinizle göreceksiniz.

Rasa News - Muhammed Sadık Natıkî

Çev: Mehmet Gönül

Welayet News